آمبولی پا یا ترومبوز وریدی عمیق(DVT) یعنی وقتی یک لخته خون در عروق عمقی پا تشکیل می‌شود (عروق زیر پوست که از روی پوست قابل مشاهده نیستند). اصطلاح ترومبوز به تشکیل لخته خون در رگ خونی اشاره می‌کند. وقتی این اتفاق می‌افتد، لخته می‌تواند جریان خون و اکسیژن را به اعضای بدن مسدود کند که می‌تواند به طور بالقوه مشکلات سلامتی جدی ایجاد کند. جریان یافتن خون در طول ورید‌های پا نیاز به کمک عضلات ساق پا دارد. وقتی عضلات ساق پا منقبض می‌شوند، وریدها را تحت فشار قرار داده و خون را به طرف بالا (به طرف قلب) هل می‌دهند (بر خلاف جاذبه). دریچه‌های وریدها هم با کمک به جریان خون در یک جهت، به این فرایند کمک می‌کنند.
هرآنچه جریان خون را در ورید‌های عمقی در پا آهسته کند، شامل آسیب، جراحی یا به مدت طولانی نشستن یا دراز کشیدن می‌تواند باعث DVT شود. گاهی یک لخته خون می‌تواند از پا حرکت کرده و در یک رگ خونی در ریه گیر کند. به این اتفاق آمبولی ریوی می‌گویند. اگر لخته به اندازه کافی بزرگ باشد، می‌تواند کاملا رگ خونی را مسدود کرده و در بعضی موارد باعث مرگ شود. برای پیشگیری از این اتفاق بایه به دکتر واریس در غرب تهران مراجعه کنید.
علائم آمبولی پا
علائم DVT معمولا یک پا را (به‌ندرت هردو) درگیر می‌کند و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- درد ضربان‌دار، گرفتگی عضله و درد هنگام لمس (معمولا در ساق یا ران)
- درد هنگام باز کردن مفاصل پا
- تورم پایین پا و مچ پا
- پوست در لمس گرم باشد (گرم‌تر از حد معمول)
- تغییرات در رنگ پوست پا (قرمز، رنگ پریده یا آبی)
- این علائم می‌تواند در دست یا شکم هم اتفاق بیفتد اگر لخته خون در این قسمت‌ها باشد.
چرا خون لخته می شود؟
خون شامل پلاکت‌ها و ترکیباتی به نام فاکتور‌های انقعادی است. پلاکت‌ها چسبنده هستند و باعث لخته شدن خون (کواگوله شدن) می‌شوند که یک مرحله طبیعی در خوب شدن زخم است. وقتی شما دچار یک یک بریدگی یا خراش می شوید، پلاکت‌ها در محل آسیب جمع می‌شوند. به همراه فاکتور‌های انعقادی، پلاکت‌ها یک تور یا مش درست می‌کنند که پلاکت‌های بیش‌تری را به دام می‌اندازد و یک سد برای بستن زخم درست می‌کند. توانایی لخته‌شدن خون برای زنده‌ماندن ضروری است، اما وقتی مانع جریان‌یافتن مناسب خون شود، مشکل‌ساز می‌شود.
چه چیری باعث لخته شدن خون می شود؟
در این مواردDVT با احتمال بیش‌تری اتفاق می‌افتد :
- بیماری های کرونری قلب
- سن بالای 40 سال
- چاقی
- سیگار کشیدن
- سابقه DVT قبلی یا سابقه خانوادگی لخته خون یا سکته در سنین پایین
- استفاده از داروهای ضد‌بارداری یا درمان جایگزینی هورمون (HRT)
- سرطان یا نارسایی قلبی
- ورید‌های واریسی
- اختلال انعقادی خون
همچنین بعضی از شرایط موقتی می‌توانند خطر DVT را افزایش دهند:
- جراحت (شکستگی استخوان، آسیب نخاعی، آسیب عضلانی)
- جراحی ماژور
- استراحت طولانی در تخت یا تحرک محدود
- مسافرت هوایی یا زمینی یا ریلی طولانی (بیش از 4 ساعت)
- بارداری یا زایمان طی 6 هفته گذشته
- عفونت
- کم‌آب بودن
مسافرت با مسافت طولانی وخطر آمبولی پا
مسافرت هوایی، زمینی یا ریلی طولانی برای بیش از چهار ساعت با افزایش ریسک DVT در افراد مستعد ارتباط دارد. برای کمک به کاهش ریسک DVT در مسافرت طولانی:
- لباس‌های گشاد بپوشید.
- آب فراوان بنوشید.
- در حالت نشسته پاهایتان را روی هم نیندازید.
- قبل، در طول و بعد از سفر تا حد امکان حرکت کنید.
- هر چند ساعت در حالت نشسته یک تمرین ساده کششی پا انجام دهید تا عضلات ساق پا را فعال کنید.
- از سیگار و الکل اجتناب کنید.
تشخیص لخته شدن خون در پا
به محض این که فکر کردید DVT دارید، به پزشک مراجعه کنید. اگر پزشک احتمال دهد که شما DVT دارید، شما در اسرع وقت به سونوگرافی ارجاع داده‌می‌شوید (معمولا طی 24 ساعت). یک سونوگرافی می‌تواند جریان طبیعی خون و همچنین لخته شدن خون را در طول وریدها نشان دهد. شما همچنین ممکن است تصویر اشعه X (ونوگرام) بگیرید. رنگ به عروق پای شما تزریق شده و تصویر اشعهX گرفته می‌شود تا هرگونه سد شدن جریان خون دیده‌شود. پزشک شما ممکن است آزمایش‌های خون درخواست کند، مثل آزمایش خون D-dimer. لخته خون یک پروتئین به نام D-dimer تولید می‌کند. اگر تست D-dimer منفی باشد، می‌تواند به رد کردن DVT به‌عنوان علت کمک کند.
درمان آمبولی پا
شما ممکن است زمانی که منتظر سونوگرافی هستید تا ببینید آیا DVT دارید یا نه، تزریق یک داروی ضد انعقاد داشته‌باشید. وقتی DVT تشخیص داده شد، درمان اصلی داروی ضدانعقاد است (به شکل قرص)، که شما باید برای حداقل شش هفته مصرف کنید. درمان دیگر، قطعه قطعه کردن لخته و بیرون کشیدن آن از طریق یک لوله کوچک است، که ممکن است برای همه مناسب نباشد.
بعد از DVT، مدیریت کردن فاکتور‌های خطر برای جلوگیری از لخته‌های خون بیش‌تر در آینده، با اهمیت است. ترک کردن سیگار و حفظ وزن مناسب می‌توانند در جلوگیری از آمبولی موثر باشند. برای بعضی، پزشک ممکن است انجام تستی برای سندرم ضد فسفولیپید، یک اختلال خونی که بیمار را در معرض خطر بیش‌تر ایجاد لخته خون قرار می‌دهد، را پیشنهاد کند.
عوارض DVT
اگر DVT درمان نشود، می‌تواند باعث ایجاد عوارض شود، از جمله التهاب ورید (فلبیت)، زخم پا و آمبولی ریه. آمبولی ریوی جدی‌ترین عارضه DVT است. این عارضه وقتی اتفاق می‌افتد که لخته ورید پا را ترک کرده و از طریق سیستم عروقی به ریه‌ها می‌رود. وقتی لخته در ریه‌ها گیر می‌کند، می‌تواند رگ اصلی ریه‌ها یا یکی از شاخه‌های اصلی را مسدود کند. با این اتفاق، به بافت ریه خون و اکسیژن نمی‌رسد. تخمین زده می‌شود تقریبا یک سوم افرادی که یک آمبولی ریوی عمده را تجربه می‌کنند، می‌میرند. درمان نجات‌دهنده آمبولی ریوی، داروهایی برای حل کردن لخته و برقرار کردن جریان خون هستند.
جلوگیری از لخته شدن خون
در بیمارستان، جوراب فشارنده می‌تواند خطر DVT را کاهش دهد. استفاده از داروی ضدانعقاد برای جلوگیری از تشکیل لخته در افرادی که در خطر متوسط تا بالای DVT هستند، توصیه می‌شود. اگر داروهای ضدانعقاد دریافت می‌کنید، با بهترین دکتر واریس در تهران یا دکتر داروساز خون قبل از دریافت هرگونه دارو (از جمله داروهای بدون نسخه) مشورت کنید. داروهای دیگر می‌توانند با داروهای ضدانعقاد واکنش دهند. دیگر راه‌ها برای کاهش خطر DVT شامل ترک سیگار، از نظر فیزیکی فعال بودن، دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم برای قلب و حفظ وزن مناسب هستند.
دکتر عبدالوهاب برادران متخصص قلب و عروق در تهران
منبع:
